Levensverhaal van een wiel

Houtonderzoek is een vak apart. Een specialisme waar veel bij komt kijken, en waar heel veel informatie uit te halen valt. We gaan af en toe interessante houtvondsten eens van alle kanten belichten in de serie: Op Eigen Houtje – Een houtvondst in de schijnwerpers.

Wiel van een boerenwagen of -kar 

Het is een bekende archeologische vondst uit waterputten: de afgedankte velg van een houten spaakwiel. Spaken eruit, naaf eruit (die was misschien nog bruikbaar), ijzeren velgband eraf en de velgdelen konden weer worden gebruikt voor het funderen van een nieuwe waterput. Er werd dan een ronde wand van stenen of plaggen bovenop gestapeld, of nog makkelijker: een houten ton. 

Omdat je meestal maar één wielvelg terugvindt, is het moeilijk om iets te zeggen over het type wagen (vier wielen) of kar (twee wielen) waar het wiel bij hoorde. Tot de introductie van gemotoriseerde voertuigen was de variatie aan wagens en karren in Nederland zeer groot. De uitvoering verschilde per functie - robuuste melkkar vs. snelle ‘sjees’ - maar ook per streek. Soms valt er toch iets te zeggen over het voertuig, op basis van de afmeting van het wiel en de uitvoering. Wielvelgen die een grote last moeten dragen, zoals die van een ‘malle jan’ voor het verslepen van gevelde bomen, zijn heel dik, terwijl de wielvelgen van rijtuigen werden bewerkt tot een slankere en aerodynamische vorm. 

Het uiterlijk van een afgedankte velg verklapt ook iets van het levensverhaal. Zo lijkt dit eiken wiel lang te zijn gebruikt. Het is meerdere keren gerepareerd. Eerst is er nog een professionele reparatie uitgevoerd met V-vormige ijzeren klampen. Daarna zijn er latjes van elzenhout op gespijkerd. Mooi om te zien dat er op een duurzame manier met spullen werd omgegaan. 

Zesdelige eikenhouten velg van spaakwiel, 17e-19e eeuw, opgraving Heesch-’t Vijfeiken (Brabant).